Ўзбекистонда исломий банк фаолиятини йўлга қўйишга қаратилган қонун лойиҳаси ишлаб чиқилди ва Олий Мажлис Қонунчилик палатасининг навбатдаги мажлисида биринчи ўқишда концептуал жиҳатдан кўриб чиқилмоқда. Бу ҳақда Парламентнинг расмий телеграм каналида маълум қилинди.

Хабарда айтилишича, бугунги кунда молия бозорида янги молиявий маҳсулот ва хизматларни жорий қилиш орқали аҳоли ва тадбиркорлик субъектларини молиявий қўллаб-қувватлаш кўламини кенгайтириш ва хорижий инвестицияларни жалб қилиш учун қулай шароит яратиш долзарб вазифа ҳисобланади. Шу мақсадда қонунчиликка тегишли ўзгартиришлар ва қўшимчалар киритиш зарурати юзага келмоқда.

Қонун лойиҳаси билан Солиқ ва Фуқаролик кодекслари ҳамда 8 та қонунга ўзгартириш ва қўшимчалар киритилмоқда. Хусусан, қонунчиликка исломий банк, молия операциялари ва стандартлари ҳамда инвестициявий депозит тушунчаларини киритиш таклиф этилмоқда.

Шунингдек, қонун лойиҳасида исломий банк фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқини берувчи лицензияни жорий қилиш назарда тутилиб, мазкур лицензияни олиш бўйича аниқ талаблар ҳам белгиланмоқда.

Бундан ташақари, исломий банк фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқини берувчи лицензияга эга банклар томонидан амалга ошириладиган молия операциялари белгилаб бериляпти.

Депутатларнинг фикрича, қонун лойиҳаси анъанавий молиявий хизматларга муқобил молиявий хизматларни жорий қилишга ҳамда молиявий оммабопликни оширишга қаратилган.

Қонун лойиҳаси биринчи ўқишда қабул қилинган.

Қонуннинг асосий мақсадлари ва аҳамияти

Мазкур қонун лойиҳаси исломий банкчиликни жорий этиш йўлидаги ҳуқуқий тўсиқларни олиб ташлаш ҳамда янги молиявий тизимга йўл очишни назарда тутади. Қонун лойиҳасининг асосий мақсадлари қуйидагилар:

Амалдаги чекловларни бекор қилиш: Ҳозирги қонунчиликка кўра тижорат банклари савдо-сотиқ билан шуғулланиши ёки бошқа таъқиқланган ишларга шерик бўлиб улуш қўшиши тақиқланган. Бу ҳолат исломий молия принциплари (савдо орқали молиялаш ва шериклик асосидаги инвестиция)га зид бўлгани учун янги қонун бундай чекловларни бекор қилади.

Ҳуқуқий базани шакллантириш: Қонун қабул қилинса, Ўзбекистонда исломий банк фаолиятини халқаро стандартларга мос тарзда тартибга солувчи ҳуқуқий асос яратилади. Бу исломий молия институтлари учун махсус ҳисобот ва аудит меъёрларини жорий этиш имконини беради.

Исломий банклар ва “исломий дарча”лар ташкил этиш: Янги ҳуқуқий асос тижорат банкларига алоҳида исломий банклар ёки анъанавий банкларда “исломий дарча” деб аталувчи бўлимлар очишга рухсат беради. Бу орқали аҳолига шариат қоидаларига мувофиқ молиявий хизматлар тақдим этилади.

“Яширин” иқтисодиёт улушини камайтириш: Исломий молия тизими орқали ҳозиргача норасмий тарзда муомалада бўлган маблағларни расмий секторга жалб этиш ва соядаги иқтисодиёт ҳажмини қисқартириш кўзда тутилган.

Хорижий инвестицияларни жалб этиш: Исломий банкчиликни ривожлантириш орқали Яқин Шарқ ва Жануби-Шарқий Осиёдаги инвесторлардан капитал жалб қилиш режалаштирилган.

Мутахассисларнинг фикрича, юқоридаги мақсадлар амалга ошса, мамлакат молия секторида диверсификация ортиб, янги молиявий хизмат турлари пайдо бўлади.

Исломий банкчилик нима ва у анъанавий банклардан нимаси билан фарқ қилади?

Исломий банкчилик — шариат қонун-қоидаларига мос ҳолда амалга ошириладиган банк-молия фаолиятидир. Бу тизимнинг асосий фарқи – фоиз (рибо) олинмаслиги ва тўланмаслигидадир. Шариатга кўра, фоиз билан пул бериб даромад кўриш гуноҳ (рибо ҳаром) ҳисобланади.

Исломий молия тизимида банклар даромадни савдо ёки шериклик битимлари орқали қўлга киритади. Масалан, банк мижоз истаган товарни ўзи сотиб олиб, устама қўшиб сотади – бу шакл мурабаха деб аталади. Ёки банк мижоз билан шерик бўлиб инвестиция қилади ва фойда-зарарни бўлишади (мудораба, мушорака). Мижоз банк мулкини ижарага олиб фойдаланиши ҳам мумкин.

Шу тариқа, банк ва мижоз муносабати кредитор-қaрз олувчи эмас, балки ҳамкорлик ва шериклик шаклида бўлади. Исломий молияда ахлоқий чекловлар ҳам мавжуд: масалан, спиртли ичимликлар ёки қимор соҳаларига инвестиция йўналтирилмайди.

Кутилаётган ижтимоий ва иқтисодий ўзгаришлар

Янги қонун қабул қилиниши билан қатор ижобий ўзгаришлар кутилмоқда:

Аҳолининг кенг қатлами банк хизматларидан фойдаланади. Тадқиқотларга кўра, аҳолининг катта қисми диний эътиқоди сабаб анъанавий банк хизматларидан фойдаланмаган. Энди улар учун шариат қоидаларига мос хизматлар йўлга қўйилади.

Янги молиявий маҳсулотлар пайдо бўлади. Исломий банклар орқали фоизсиз уй-жой кредитлари, шерикликка асосланган инвестициялар, исломий суғурта (такафул) каби хизматлар таклиф этилади.

Тадбиркорлар учун инвестиция имкониятлари кенгаяди. Исломий молия тизими орқали йилига қўшимча 5 миллиард доллар маблағ жалб қилиниши мумкин. Бу ҳақда Президент Шавкат Мирзиёв 2024 йилги тадбиркорлар билан учрашувда ҳам гапирган ҳамда янги қонун лойиҳаси ишлаб чиқилаётганига ҳам ишора қилган эди.

Хорижий сармоялар оқими ортади. Халқаро исломий молия ташкилотлари ва Яқин Шарқ мамлакатларидан қўшимча инвестициялар кириб келиши кутилмоқда.

Эслатиб ўтамиз, “Ўзбекистон-2030” стратегиясида республикада ислом молияси қонуний асосларини шакллантириш ҳамда тартибларини жорий этиш белгиланган. Шунга кўра, ўтган йили Сенатдаги чиқишида Марказий банк раисининг собиқ ўринбосари Беҳзод Ҳамраев мазкур ҳужжат 2024 йил якунига қадар Парламент муҳокамасига киритилишини айтганди.

Мутахассислар мамлакатда ислом молияси жорий этилиши натижасида қарийб 10 миллиард долларлик инвестициялар жалб қилиниши, 100 мингдан ортиқ янги иш ўринлари яратилиши мумкинлигини айтишган.

2024 йил декабрида Ўзбекистон Марказий банки Исломий молиявий хизматлар кенгашига аъзо бўлганди. Мазкур ташкилотга аъзолик бошқа мамлакатлар тажрибасини ўрганиш ва Ўзбекистонда исломий молия институтлари фаолиятини тартибга солиш ва назорат қилиш соҳасида илғор халқаро тажрибани жорий этиш имконини беради.