2025 йил 23 май куни S&P Global Ratings халқаро рейтинг агентлиги Ўзбекистон кредит рейтингини “BB-” даражасида тасдиқлади ва прогнозларини “барқарор”дан “ижобий”га ўзгартирди.

Агентликнинг ёзишича, олтиннинг қимматлаши Ўзбекистоннинг экспорти ва фискал даромадларини ошириши ва валюта захираларини юқори даражада ушлаб туриши керак. Амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотлар ва барқарор ички талаб инвестициялар ва пул ўтказмалари билан қўллаб-қувватланиб, глобал савдо кескинлиги ва ноаниқликларга қарамай, ЯИМнинг нисбатан кучли ўсишини сақлаб қолишга ёрдам беради.

Фискал консолидация саъй-ҳаракатлари билан бир қаторда, ЯИМнинг бу ўсиши ҳукуматга бюджет тақчиллиги ва давлат қарзининг кўпайишини тўхтатишга ёрдам беради. Биз Ўзбекистон бўйича истиқболни барқарорликдан ижобийга ўзгартирдик ва "BB-/B" рейтингимизни тасдиқладик, дея қайд этган агентлик.

Асосий омиллар

Прогнозларни ижобий томонга қайта кўриб чиқиш Ўзбекистон иқтисодиётини либераллаштириш ва барқарорлигини ошириш (2017 йилда бошланган жараён), шунингдек, бошқарув ва макроиқтисодий бошқарувни такомиллаштириш бўйича давом этаётган саъй-ҳаракатларни акс эттиради.

Ўйлаймизки, амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотлар, давлат инвестициялари ва пул ўтказмалари мамлакатнинг кучли ўсиш истиқболларини қўллаб-қувватлайди, реал ялпи ички маҳсулот 2025-2028 йилларда ўртача 5,6 фоизга ўсади.

Энергетика хавфсизлиги, субсидияларнинг юқори фискал қиймати ва газ импортининг ўсиши билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилиш учун ҳукумат 2023 йил октябрь ойида электр энергияси ва газ тарифларини оширишни бошлади. Ҳокимият 2027 йилгача харажатларни ҳисобга олган ҳолда энергия нархларини белгилашни режалаштирмоқда. Субсидияларнинг пасайиши, олтиннинг қулай нархи ва номинал ЯИМнинг юқори ўсиши Ўзбекистонга фискал тақчилликни 2023 йилдаги 4,9 фоиз ва 2024 йилдаги 3,3 фоиздан ўртача 2025-2028 йилларда ЯИМнинг 3,0 фоизигача камайтиришга ёрдам бериши керак.

Жорий ҳисоб тақчиллиги 2024 йилда ЯИМга нисбатан 5,0 фоизгача мўътадиллашди ва биз давлат инвестиция лойиҳаларини қўллаб-қувватлаш учун олтин нархининг пасайиши ва импорт ўсишининг ошишини ҳисобга олган ҳолда, ҳисоб тақчиллиги 2025-2028 йилларда ЯИМга нисбатан ўртача 5,7 фоизгача бироз ошишини прогноз қилмоқдамиз.

Ўзбекистон даромадларнинг бир қисмини Тикланиш ва тараққиёт жамғармасига ўтказиш сиёсатидан фойда кўрган. Ҳисоб-китобларга кўра, 2025 йилда аҳоли жон бошига ялпи ички маҳсулот 3300 долларни ташкил этади, бу ялпи ички маҳсулотнинг кучли ўсишига қарамай, жаҳон стандартлари бўйича ҳали ҳам паст кўрсаткичдир.

Яқин келажакда энергия тарифларининг узлуксиз ўсиши инфляцияни юқори даражада сақлаб қолишини кутмоқдамиз. 2025 йил учун инфляцияни 10,1 фоиз деб баҳоламоқдамиз, 2020-2024 йилларда ўртача 11,1 фоизни ташкил этган бўлса-да, 2028 йилга келиб у аста-секин 8,6 фоизгача пасайишини башорат қилмоқдамиз. Инфляцион босимларни бартараф этиш мақсадида Марказий банк 2025 йилнинг март ойида ўзининг асосий ставкасини 50 базис пунктга ошириб, 14,0 фоизга етказди.

Давлат банклари хусусийлаштирилиши ортга сурилиши мумкин

Давлат банклари секторда устунлик қилиб, жами активларнинг 65 фоизини эгаллайди. Бу ҳолат, давлатнинг имтиёзли кредитлаш дастурлари (камайиб бораётган бўлса-да) билан биргаликда пул-кредит сиёсатининг таъсир механизмини самарадорлигини пасайтиради. 2023 йилда "Ипотека банк" сотилганидан сўнг, ҳукумат энди иккита йирик давлат банки — Ўзсаноатқурилишбанк ва Асакани хусусийлаштиришни, кейинчалик эса кичикроқ банкларни ҳам хусусийлаштириш режаларини эълон қилди.

Бироқ, бу жараён узоқ вақт талаб этиши мумкин, чунки давлат банклари инвесторлар учун жозибадор бўлиши учун ўз рентабеллиги ва самарадорлигини ошириш мақсадида тубдан ўзгартирилиши лозим.

Сўнгги йилларда истеъмол кредитларининг кескин ўсишини назорат қилиш учун Марказий банк қаттиқроқ кредитлаш талабларини жорий этди. Жумладан, банклар учун автомобиль кредитлари, нақд пул кредитлари, кредит карталари ва овердрафт кредитлари бўйича чекловлар ўрнатилди ҳамда чакана қарз олувчилар учун даромадга нисбатан қарз хизмати кўрсатиш чегаралари қаттиқлаштирилди. Марказий банк сиёсати туфайли долларлашув пасайиб бораётган бўлса-да, у ҳамон юқори даражада қолмоқда: 2024 йил якунига кўра кредитларнинг қарийб 41 фоизи ва омонатларнинг 26 фоизи АҚШ долларида ифодаланган.

Ўзбекистон банк сектори барқарор фаолиятини давом эттириши кутилмоқда. Бизнингча, қулай иқтисодий ўсиш истиқболлари, аҳолининг соф даромадларининг ошиши ва молиявий қамровнинг пастлиги, жумладан Ўзбекистонда чакана кредитлашнинг кириб бориши (уй хўжаликларининг қарзлари ЯИМнинг 10 фоизидан кам) келгуси бир неча йил ичида банк бизнесининг янада ривожланишига ва кредитлашга бўлган юқори талабга ҳисса қўшадиган асосий омиллардан бўлиб қолади.

Ўзбекистоннинг йирик давлат банклари ва айрим хусусий банклари барқарор ва хилма-хил молиялаштириш манбаларига эга бўлиб, улар давлат ва халқаро молия институтларининг сезиларли маблағлари, шунингдек, ўсиб бораётган корпоратив ва чакана омонатлар билан таъминланади.

Шу билан бирга, ички капитал бозори ҳамон тор ва саёз бўлиб қолмоқда, ички бозорда узоқ муддатли молиялаштириш манбаларидан фойдаланиш имконияти эса чекланган.

Агентликнинг таъкидлашича, Ўзбекистонда банк назорати тизимини ҳамон проактив эмас, балки реактив деб баҳоланади. Тартибга солиш чоралари ҳар доим ҳам башорат қилиб бўладиган ва шаффоф бўлмаса-да, аста-секин такомиллашиб бормоқда.

Эслатиб ўтамиз, аввалроқ Fitch Ratings агентлиги Ўзбекистон банк секторида янги хатарлар юзага келгани ҳақида баёнот эълон қилган эди.