Fitch Ratings агентлиги Тошкентда бўлиб ўтган конференцияда Ўзбекистон банк секторидаги вазият бўйича баёнотини эълон қилди. Агентликка кўра, Ўзбекистонда 2020 йилда бошланган банк ислоҳотлари сезиларли даражада самарали бўлди, бироқ маҳаллий банкларнинг кредит портфелига ҳали ҳам чуқур структуравий заифликлар таъсир кўрсатмоқда. Сўнгги йилларда яна янги хатарлар юзага келган.

Агентлик ислоҳот сезиларли натижалар берганини айтди. Айниқса, 2023 йилда давлатнинг йирик кредиторларидан бири бўлган Ipoteka Bank (BB-/Барқарор)нинг Венгриянинг OTP гуруҳига сотилиши муҳим ютуқ бўлди. Хусусийлаштиришга мўлжалланган бошқа банкларда ҳам бошқарув ва корпоратив бошқарув сифати сезиларли даражада яхшиланди. Аммо бир қатор хусусийлаштиришлар бир неча бор кечиктирилди.

Яқинда қабул қилинган президент фармонига кўра, учта давлат банки: Ўзсаноатқурилишбанк, Асакабанк ва Алоқабанкни сотиш муддати 2025 йил охирига белгиланди. Учала банк ҳам давлат кўмагига асосланиб "BB-/Барқарор" рейтингига эга.

Эҳтимол, ушбу банклар сотилиши қийин кечади. Бунга уларнинг эски муаммолари, жумладан, паст маржали кредитларнинг сезиларли миқдори, кредитлар ўсишидаги капитал чекловлар ва бошқа маҳаллий банклар билан кучли рақобат сабаб бўлиши мумкин. Жаҳон бозорларида ноаниқликнинг кучайиши шароитида инвесторларнинг Ўзбекистонга бўлган барқарор қизиқиши ҳам банкларни сотишда муҳим рол ўйнайди. Биз барча хусусийлаштиришлар ўз вақтида якунланишини кутмаяпмиз, дейилади Fitch Ratings баёнотида.

Узоқ муддатли давлат назоратида қоладиган бошқа давлат банклари ўз бизнес моделларини ўзгартиришда давом этмоқда. Улар субсидияланган ижтимоий кредитларни аста-секин қисқартириб, тижорат кредитларига, айниқса кичик ва ўрта бизнес ҳамда чакана савдо сегментларига эътибор қаратмоқда.

Яқинда учта асосий банкнинг (Халқ банки, Бизнесни ривожлантириш банки ва Микрокредитбанк) йирик миноритар улушлари янги ташкил этилган Миллий инвестиция жамғармасига ўтказилди. Бу орқали банкларнинг бошқарув ва хатарларни бошқариш тизими такомиллаштириши ҳамда давлат аралашуви камайтирилиши кутилмоқда. Натижада, уларнинг активлари сифати аста-секин яхшиланиб, кўрсаткичлари кучайишини тахмин қилиш мумкин.

Миллий инвестиция жамғармаси Franklin Templeton глобал активларни бошқариш фирмаси томонидан бошқарилади ва 2026 йилда дастлабки оммавий жойлаштиришга мўлжалланган.

Агентликка кўра, молиялаштириш харажатлари АҚШ тарифлари билан боғлиқ ноаниқлик туфайли ошиши мумкин. Шунингдек, долларлашувнинг ҳали ҳам юқорилиги (сўнгги пайтларда рекорд даражада пастлашганига қарамай), эски активлар сифати билан боғлиқ хатарларнинг давом этаётгани ва ташқи молиялаштиришга юқори қарамлик Ўзбекистон банкларининг молиявий портфелига салбий таъсир кўрсатмоқда.

Бироқ, қайта молиялаштириш хатарлари давлатнинг қўллаб-қувватлаши ва аксарият ташқи қарзларнинг, асосан халқаро молия институтларидан узоқ муддатга, имтиёзли шартларда олиниши вазиятни юмшатмоқда.

Рейтинги юқори бўлган Ўзбекистон банкларида муаммоли кредитларнинг ўртача улуши 2025-2026 йилларда 9-10 фоизгача кўтарилиши кутилмоқда (2023 йилда: 8 фоиз). Қадрсизланиш бўйича юқори харажатлар, айниқса давлат сиёсатига асосланган банкларда, сектор рентабеллигини янада пасайтиради. Бироқ, бу банклар давлат қўллаб-қувватловидан фойдаланишда давом этади.

Банкларнинг чакана кредитлашдаги жадал ўсиши ҳаддан ташқари қизиб кетиш хавфини келтириб чиқарди. Шу билан бирга, бу банкларнинг даромадлилигига ижобий таъсир кўрсатди ҳамда уларнинг кредит концентрацияси ва долларлашувини камайтирди. Ўзбекистон Марказий банкининг сўнгги чеклов чоралари хавфи юқори бўлган автокредитлаш ва оилавий бизнесни кредитлашни секинлаштиришда самарали бўлди.

Шунга қарамай, гаровсиз истеъмол кредитлари паст базадан бўлса-да, йиллик ҳисобда қарийб 50 фоизга ўсди ва 2025 йилнинг биринчи чораги якунида сектор кредитларининг 9 фоизига етди (2023 йил охири: 5 фоиз). Бу йил макропруденциал назоратнинг янада кучайтирилишини кутмоқдамиз.

Шунингдек, агентлик кичик ва ўрта бизнесни кредитлашда ўрта муддатли хатарлар юзага келишини прогноз қилмоқда.

Ҳукумат қисман банклар учун тегишли капиталга бўлган талабларни юмшатиш орқали кичик ва ўрта бизнесни кредитлашни рағбатлантирди. Натижада сўнгги пайтларда кредитларнинг ўсиши тезлашди.

Fitch'га кўра, қишлоқ хўжалиги, қурилиш ва тўқимачилик саноати каби ўзгарувчан даврий секторлардаги кичик ва ўрта бизнес субъектларига берилган кредитлар, шунингдек, хорижий валютадаги кредитлар айниқса юқори хавфли бўлиши кутилмоқда.