Fitch Ratings халқаро рейтинг агентлиги яқинда Ўзбекистон банк секторидаги учта тижорат банки – Ипотека-банк, TBC Bank Uzbekistan ва ANORBANK’нинг кредит рейтингларини қайта кўриб чиқиб, тегишли қарорлар эълон қилди. Унга кўра, мазкур банклар рейтинглари ўзгаришсиз қолдирилган бўлса-да, айримларида рейтинг прогнози қайта баҳоланди.

«Ипотека-банк»: рейтинг ‘BB’, барқарор прогноз

Fitch Ratings агентлиги «Ипотека-банк»нинг узоқ муддатли кредит рейтингини халқаро шкала бўйича ‘BB’ даражада тасдиқлади ва рейтинг прогнозини «барқарор» деб белгилади. Яъни банкнинг молиявий барқарорлиги бўйича баҳоси ўзгаришсиз қолган.

Fitch маълумотига кўра, Ипотека-банк рейтингининг юқори даражада сақланиши банк акционери – Венгриянинг OTP Bank томонидан қўллаб-қувватлаш эҳтимоли баландлиги билан боғлиқ бўлиб, шу билан бирга ушбу рейтинг ҳозирча Ўзбекистоннинг суверен рейтинг чегарасидан юқори эмас (‘BB’ даража).

Бошқача айтганда, мамлакатнинг трансфер ва конвертация хавфлари рейтингни чеклаб турувчи омил бўлиб қолмоқда. Fitch агентлиги Ўзбекистонда макроиқтисодий ва банк тизими шароити сўнгги йилларда яхшиланганини, банкларни тартибга солиш ва корпоратив бошқарув сифати ошганини таъкидлади.

Ипотека-банк ҳозирги кунда мамлакат банк тизимида активлари ҳажми бўйича олтинчи ўринда туради ҳамда ипотека кредитлаш бозорида етакчи банк саналади – 2025 йил биринчи ярми якунида ушбу банк ипотека кредитлари бозорининг 22% улушини эгаллаган. Агентлик ҳисоботида айтилишча, 2023 йил июнида OTP Group таркибига қўшилганидан кейин банкда риск-менежмент тизими мустаҳкамланди ва янги берилаётган кредитлар сифати яхшиланди.

Банк активлари сифатига доир кўрсаткичлар: 2024 йил охири ҳолатига Ипотека-банкда муаммоли кредитлар улуши 21% ни ташкил этган (2023 йил охирида 19% эди). Fitch экспертларининг прогнозига кўра, келгуси икки йилда, яъни 2025–2026 йилларда ушбу кўрсаткич ~15% гача пасайиши мумкин. Банк 2024 йил якунларида 1,3 трлн сўм миқдорида соф фойда олди (ROAE – 23%), 2023 йилда эса банк зарар кўрсатган эди. Шунингдек, банк капитали сезиларли тикланди: 2024 йил охирида Fitch томонидан ҳисобланадиган асосий капитал коэффициенти 12% га етди ва агентлик баҳолашича, 2025–2026 йилларда 14% дан ошиши кутилмоқда.

Маблағларни жалб қилиш борасида банк пассивларининг қарийб ярмини ҳозирча давлат мақсадли ресурслари ташкил этади (43%), аммо хусусий сектор депозитларининг улуши ҳам ортиб бормоқда. Ликвидлик (тезкор активлар улуши) 22% атрофида бўлиб, Fitch уни етарли даражада деб ҳисобламоқда. Fitch Ratings келгусида «Ипотека-банк» рейтинги ўзгаришига таъсир этиши мумкин бўлган бир неча омилларни қайд этди. Жумладан, агар Ўзбекистоннинг миллий кредит рейтинги (суверен рейтинги) пасайса ёки банкнинг асосий акционери – OTP Bank’нинг қўллаб-қувватлаш қобилияти сусайса, банк рейтингига босим ўтади. Шу билан бирга, мамлакат суверен рейтинги ва «чегараси»нинг ошиши, банк капитали янада мустаҳкамланиши, муаммоли активларни самарали қисқартириши ва барқарор фойдадорликка эришиши каби омиллар эса аксинча, рейтингни яна бир поғонага кўтарилишига туртки бўлиши мумкин.

TBC Bank Uzbekistan: рейтинг ‘BB-’, прогноз салбий

Тошкентда фаолият юритаётган TBC Bank Uzbekistan (Грузиянинг TBC Bank гуруҳи таркибидаги рақамли банк) учун Fitch Ratings агентлиги узоқ муддатли рейтингни ‘BB-’ даражада ўзгаришсиз қолдирди, бироқ рейтинг прогнозини «барқарор»дан «салбий»га пасайтирди.

Fitch хулосасига кўра, TBC Bank Uzbekistan ҳали кичик бозор улушига эга бўлса-да, жадал суръатларда ўсиб бораётган ва қисқа муддатда даромадли фаолиятга эришган банкдир. 2020 йилда электрон тижорат банки сифатида иш бошлаган мазкур тузилма атиги икки йилдаоқ молиявий фойдага чиқишга эришгани бунинг тасдиғи ҳисобланади.

Шу билан бирга, Fitch агентлиги банкнинг тез ўсиш стратегиясига нисбатан эҳтиёткорлик билан ёндошмоқда. Агентликнинг таъкидлашича, TBC Uzbekistan қарз портфели ўсиши соҳадаги ўртача кўрсаткичлардан юқори бўлган темпларда давом этмоқда ва 2024–2025 йилларда ҳам шундай юқори суръат сақланиши кутилмоқда. Бу эса бундай шиддатли ўсиш шароитида банкнинг капитал базаси ва активлар сифатига тушиши мумкин бўлган босимлардан далолат беради. Ярим миллиондан ортиқ мижозларга эга мазкур банкнинг муаммоли кредитлари ҳозирча жуда паст даражада — 2023 йил охирида жами қарзларининг 2,2% ини ташкил этган ва Fitch яқин муддатда бу кўрсаткич барқарор қолишини башорат қилмоқда. Лекин бизнеснинг юқори суръатларда кенгайиши давом этар экан, мазкур ижобий ҳолатни сақлаб қолиш учун банкга етарлича капитал захираси ва ликвидлик зарур бўлади. Fitch таъкидлашича, TBC Bank Uzbekistan’нинг рейтингини шакллантиришда унинг асосий акционери – Грузиядаги TBC Bank томонидан қўллаб-қувватланиши эҳтимоли ҳам инобатга олинган. Банк рейтинги ҳозирча Ўзбекистон суверен рейтинги даражасидан юқори эмас, ва ҳатто суверен рейтинг ‘BB’ даражага кўтарилганидан сўнг ҳам TBC Uzbekistanнинг ўз рейтинги бир поғона паст даражада қолмоқда – бу эса инвесторлар ва агентлик томонидан эҳтиёткорлик чораси сифатида баҳоланади. Яъни банкнинг ўз мустақил молиявий барқарорлик кўрсаткичлари ҳали суверен даражадан юқорироқ рейтингни қўллаб-қувватлаш учун етарли эмас.Fitchнинг салбий прогнозини белгиланиши TBC Uzbekistan учун яқин 1-2 йилда рейтингини пасайтириш эҳтимоли мавжудлигини англатади. Агентлик банк фаолияти кўрсаткичларини кузатиб боради ва агар жадал ўсиш шароитида капиталлашув даражаси пасайиб кетса ёки активлар сифати ёмонлашса, рейтингни тушириши мумкин. Аксинча, агар банк капитал базасини мустаҳкамлаш, хавфларни самарали бошқариш ва юқори фойдадорликни сақлаб қолиш орқали тез ўсишни барқарорлаштирса, прогноз қайтадан «барқарор»га қайтарилиши мумкин.

ANORBANK:рейтинг ‘B-’, прогноз салбий

Fitch Ratings шунингдек ANORBANK учун ҳам узоқ муддатли рейтингни қайта кўриб чиқди. Банкнинг халқаро кредит рейтинги ‘B-’ даражада ўзгаришсиз қолдирилди. Рейтинг прогнози эса "барқарор"дан "салбий"га туширилди.

Fitch агентлигининг билдиришича, ANORBANK ҳали ривожланиш босқичидаги янги банк бўлиб, унинг бозордаги улуши катта эмас, бироқ сўнгги йилларда маҳсулот ва хизматлар турини кенгайтириб, фаолиятини фаол ўсиш йўлига қўя олган. Банк 2020 йилда таъсис этилган бўлиб, 2022 йилдан бошлаб фойда кўрсаткичларига чиқди ва 2023 йил давомида ўз даромаддорлигини ошириб борди. Fitch бу банк активлар сифати ва молиявий барқарорлигини ҳозирча қониқарли, деб баҳолаган. Масалан, агентликнинг 2024 йил кузидаги ҳисоботида ANORBANK бизнес модели ҳали шаклланиш жараёнида экани, фаолияти фойдага чиқа бошлаганига кўп вақт бўлмаган бўлсa-да, активлар сифати барқарор ва молиявий кўрсаткичлари ижобий экани таъкидланган

Fitch мутахассислари таъкидлашича, келгуси даврда банк ўз капиталини етарли даражада ошириб бормаса ёки фойдалилиги пасайса, бу унинг рейтингини пасайтиришга олиб келиши мумкин. Хусусан, банкнинг Fitch томонидан ҳисобланадиган асосий капитал коэффициентини узоқ муддатда 10% дан юқори даражада ушлаб туриши муваффақият учун муҳим омил экани қайд этилган.

Шу билан бирга, банкнинг бозордаги ўрнини янада мустаҳкамлаши, фойдадорлигини юқори суръатларда ўсишини давом эттириши ва активлар портфелини сифатли кенгайтириб бориши каби омиллар амалга ошса, рейтинг прогнози қайтадан "барқарор"га олиб келиниши, ҳатто белгиланган рейтингнинг вақт ўтиши билан яхшиланиши мумкин. Fitch баҳолашида, Ўзбекистондаги ислоҳотлар туфайли макроиқтисодий муҳитнинг яхшиланиб бориши ҳам банкнинг кредит қобилиятига ижобий таъсир кўрсатувчи факторлар саналади.