Банкдан кредит олган аҳолининг умумий қарз юки кўрсаткичи ошиб бормоқда. 2024 йилда банклардан кредит олган жисмоний шахсларнинг банк ва банкдан ташқари барча қарзларини инобатга олган ҳолдаги умумий қарз юки даражаси ўртача 34 фоизни ташкил этди. Бу ҳақда Марказий банк 2024 йилги молиявий барқарорлик шарҳида маълумот берди.

2024 йилда банкдан қарз олган аҳоли орасида умумий DSTI (қарз олувчининг даромадидан кредитни сўндиришга йўналтириладиган улуши) кўрсаткичи 50 фоиздан юқори қарздорларга тўғри келадиган кредитлар ҳажмининг улуши 40 фоизни ташкил этди.

Шунингдек, қарз олувчиларнинг DSTI кўрсаткичи 26–50 фоиз оралиғида бўлган кредитлар ҳажмининг жами кредитлардаги ҳиссаси 42 фоизга тўғри келган. Кредит олувчиларнинг 12 фоизида эса кредит йўқотишларининг юзага келиш эҳтимоли баланд бўлиб, ушбу кредит олувчилар бўйича DSTI кўрсаткичи 100 фоиздан юқори кўрсаткични ташкил этмоқда.

Ипотека

Ипотека кредити олган жисмоний шахсларнинг бешдан бир қисми даромадларининг асосий қисмини қарз мажбуриятларини қоплашга сарфламоқда. 2024 йилда ипотека қарз олувчиларнинг 21 фоизида DSTI кўрсаткичи 100 фоиздан юқори бўлган. DSTI кўрсаткичи 50 фоиздан паст бўлган қарз олувчилар ҳиссаси 39 фоизни ташкил этган. Шунингдек, банклардан ипотека кредити олган жисмоний шахсларнинг барча банк ва банкдан ташқари мажбуриятларини инобатга олган ҳолдаги ўртача DSTI кўрсаткичи 65 фоизга тўғри келган.

Автокредитлар

Ўрнатилган макропруденциал чоралар натижасида автокредитлар бўйича жисмоний шахсларнинг қарз юки ҳолати яхшиланиб бормоқда. 2024 йилда банклардан автокредит олган жисмоний шахсларнинг ўртача DSTI кўрсаткичи 61 фоизни ташкил этган. 2024 йил 1 июлдан бошлаб автокредитлар бўйича ўрнатилган макропруденциал чоралар кредит олувчиларнинг қарз юки даражаси пасайишига хизмат қилмоқда. Жумладан, 2024 йил II ярим йиллигида автокредит олган жисмоний шахслар бўйича DSTI кўрсаткичи 50 фоиздан юқори қарз олувчилар улуши 40 фоизни ташкил этиб, 2024 йил I ярим йиллигига нисбатан 23 фоиз бандга камайган.

Микроқарз

Микроқарз олувчилар бўйича қарз юки даражаси ошиб бормоқда. 2024 йилда микроқарз олган жисмоний шахсларнинг банк ва банкдан ташқари барча мажбуриятлари бўйича ўртача DSTI кўрсаткичи 34 фоизни ташкил этган. Микроқарз олувчиларнинг қарз юки даражаси ипотека ёки автокредит олувчилар қарз юкига нисбатан пастроқ шаклланган бўлса-да, унинг ўсиш суръати тезлашган. 2024 йил 1 июлдан бошлаб микроқарз олувчилар бўйича қарз юки талабининг енгиллаштирилганлиги DSTI кўрсаткичининг ортишида ўз ифодасини топган.

Микроқарз олувчи жисмоний шахслар сони ортиб бормоқда. 2025 йилнинг 1 январь ҳолатига кўра, тижорат банкларидан микроқарз олувчилар сони қарийб 2,3 млн кишини ташкил этиб, 2024 йилнинг мос ҳолатига нисбатан 37 фоизга ошган. Шунингдек, микроқарзлар бўйича ҳар бир қарз олувчига тўғри келадиган шартномалар сони 1,5 тадан 1,7 тагача ортган. Бу эса, аҳолида ортиқча қарз юкининг пайдо бўлиши билан боғлиқ хавотирларни кучайтирмоқда.

Жисмоний шахсларга ажратилган микроқарзлар қолдиғи бўйича концентрациялашув даражаси ошишда давом этмоқда. Сўнгги йилларда микромолиялаш бозорида юқори фаоллик кузатилмоқда. 2024 йил бошидан микроқарзлар қолдиғи бўйича NN индекси 11 фоизга ортиб, йил якунига ўрта концентрациялашув даражасига яқинлашди. 2025 йил 1 январь ҳолатига, микроқарзларнинг жами жисмоний шахслар кредит қолдиғидаги улуши банк тизими бўйича 24 фоизни ташкил этиб, 42,4 трлн сўмга етди.

Банкдан қарз мажбурияти мавжуд аҳоли кўлами ортиб бормоқда. 2024 йил якунида ҳар 1 000 кишига банклар олдида қарз мажбурияти мавжуд 224 та меҳнатга лаёқатли ёшдаги доимий аҳоли тўғри келиб, 2023 йилга нисбатан 31 кишига ортган. Шунингдек, 2024 йил якунида банкдан кредит олган жисмоний шахслар сони 4,7 млн кишини ташкил этиб, 2023 йилга нисбатан 18 фоизга ошган.

Аҳоли бандлигини таъминлашга қаратилган давлат дастурлари кўламининг ортиши ҳамда банк хизматлари қамровининг кенгайиб бориши аҳоли ўртасида банк кредити маҳсулотлари оммалашишига туртки бўлмоқда.

Микроқарз бўйича хатарлар

Банклар кредит портфелида микроқарзлар миқдорининг ўсиб бориши концентрация хавфининг ортишига ва натижада кредит таваккалчилигини кўпайишига олиб келади. Шунингдек, микроқарзлар ажратишда гаров таъминотининг талаб этилмаслиги ҳисобига қарздорларнинг микроқарзлар бўйича мажбуриятларини бажара олмаган ҳолатида тижорат банкларида кредит йўқотишлар юзага келиши мумкин.

Марказий банк хатарни енгиллаштирувчи чора сифатида микроқарзлар учун кредит суммасини даромадга нисбати (LTI) чекловини жорий қилишни таклиф этмоқда. Шунингдек, минимал истеъмол харажатларидан келиб чиққан ҳолда, микроқарз олиш учун зарур бўлган минимал ойлик даромад миқдорини ўрнатиш режалаштирилмоқда.

Қарз юки талаблари доирасида қарз юки кўрсаткичини инобатга олмасдан кредит ажратиш бўйича истисно ҳолатларни микроқарзларга нисбатан татбиқ этмаслик ҳам илгари сурилмоқда.