Туркия Марказий банки 27 ойдан бери илк марта ставкаларни оширди

Туркия Марказий банки асосий ставкани 8,5 фоиздан 15 фоизга оширди. Бу 27 ойдан бери илк маротаба асосий ставканинг кўтарилиши ва мамлакатдаги сайловлардан кейин тайинланган Марказий банкнинг янги раҳбарияти қарори саналади. Таҳлилчилар ҳукуматнинг иқтисодий блокидаги жамоа алмашганидан кейин мамлакатдаги инфляция даражасини ҳисобга олган ҳолда ставканинг 40 фоизгача ошишини кутишган эди. Мутахассислар Эрдўғоннинг ставкани узоқ муддатга оширилишига рухсат беришига шубҳа қилмоқда.

Охирги марта Туркияда асосий ставка 2021 йилнинг баҳорида оширилган эди. Ўшанда турк регулятори асосий ставкани 19 фоиз этиб белгилаган эди. Ўшандан бери асосий ставка ёки туширилди, ёки ўзгаришсиз қолдирилди.

Туркия Марказий банки раҳбарияти имкон қадар тезроқ инфляцияни жиловлаш мақсадида пул-кредит сиёсатини кучайтиришга киришишга қарор қилди, дейилади хабарда. Қаттиқлашув "инфляция прогнозида сезиларли яхшиланишга эришилгунга қадар керак бўлганда аста-секин ўсиб боради", дейилади пресс-релизда.

Деярли барча таҳлилчилар ставканинг кескин ошишини кутишган. Reuters таъкидлашича, уларнинг ўртача прогнози бу ойда 1250 базавий пунктга кўтарилиб, 21 фоизни ташкил этди. Шу билан бирга, прогнозлардаги фарқлар жуда катта эди, деб таъкидлайди Bloomberg: Goldman Sachs ставканинг 40% гача, Standard Chartered - 14% гача ошишини кутган. Bank of America таҳлилчилари ставканинг 25% гача ошишини башорат қилган ҳолда, "аста-секин тузатиш тез амалга оширилганидан кўра кўпроқ" деди.

Таҳлилчилар 28 май куни бўлиб ўтган президентлик сайловларида ғалаба қозонган Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўғон томонидан амалга оширилган янги тайинловлар фонида ставкалар ошишини кутишган эди. Олдин Merrill Lynch компаниясининг Лондон бўлимида ишлаган ва Туркия молия вазири ва бош вазир ўринбосари лавозимларида ишлаган Меҳмет Шимшек Ғазначилик ва молия вазирлиги раҳбари этиб тайинланди. Туркия Марказий банки раҳбари эса аввалроқ Американинг Goldman Sachs ва First Republic банкларида юқори лавозимларда ишлаган Ҳафизе Гае Эркан эди.

Reuters эслатишича, Эрдўғон ўтган ҳафта янги Молия вазири ва Марказий банк раҳбари томонидан таклиф қилинган чораларни қўллаб-қувватлашини айтган эди. Шу билан бирга, Туркия президенти фоиз ставкалари бўйича қарашлари ўзгармаганини, пировард мақсад инфляция ва ставкаларни бир хонали рақамга тушириш эканлигини таъкидлади.

Баъзи таҳлилчилар Reuters агентлигига Эрдўған аввалроқ ўз қарашларидан чекинганини, кейин эса фикрини тезда ўзгартирганини эслатди. 2021 йил март ойида фоиз ставкалари кўтарилганидан сўнг у лавозимида бор-йўғи беш ой бўлган Марказий банк раҳбари Нажи Агбални ишдан бўшатди. Туркиянинг юқори мартабали иқтисодчиси Блоомбергга маълум қилишича, бозор мўлжаллаётган ставканинг катта ўсиши даргумон ва пул-кредит сиёсатини нормаллаштириш йўл харитаси мувозанатли ва бўш бўлади.

Аввалроқ Эрдўғон Туркия фоиз ставкаларини оширишга чақирувчи “глобал молиявий акробатлар”га бўйсунмаслигига бир неча бор ваъда берган эди. Унинг асосий ставкаларни пасайтириш ва кредитларни бизнес учун қулайроқ қилиш талаблари нархларнинг кўтарилишига қарамай, инфляцияни тарқатиб юборди. 2022 йил октябрь ойида нархларнинг ўсиши 24 йиллик энг юқори кўрсаткичга – 85,5 фоизга етди, 2023 йилнинг май ойида инфляция 39,59 фоизгача секинлашди. Лира 2018 йилдан бери ўз қийматининг 80% дан ортиғини йўқотди.